BUDOWA ROŚLIN WODNYCH

Zainteresowanie tropikalnymi roślinami wodnymi u większości akwarystów ogranicza się do dość pobieżnej znajomości pojęć używanych w botanice, a przede wszystkim w systematyce i ekologii roślin. Główny powód to niewielka ilość wiadomości w literaturze akwarystycznej oraz małe zainteresowanie literaturą botaniczną, w której i tak nie są wyczerpująco poruszane problemy związane z akwarystyką. Morfologia roślin, czyli wygląd zewnętrzny kryje za sobą najmniej znane a najbardziej niezbędne i najczęściej używane pojęcia w akwarystyce. W oparciu o te pojęcia układany jest każdy opis i klucz do oznaczania roślin. Aby określić rodzinę (familia), rodzaj (genus) i gatunek (species) musimy dysponować całym okazem danej rośliny, czyli organami podziemnymi (korzenie, rozłogi, bulwy i cebule) i naziemnymi (liście, łodygi, pędy kwiatostanowe z kwiatami i nasionami). Właśnie w przypadku roślin wodnych występują trudności w pozyskaniu roślin z ich wszystkimi częściami, a przeważnie z kwiatami, więc używa się klucze służące do oznaczania bardziej popularnych roślin w oparciu o wygląd ich części wegetatywnych.

Rośliny mają organy wegetatywne i generatywne. Organy wegetatywne to liście (4), łodygi (5) i korzenie (6,7), które zapewniają wzrost i życie roślin, a generatywne służą do płciowego (nasiennego) rozmnażania się.

KORZEŃ - organ przytwierdzenia rośliny w gruncie i organ odżywiania. Korzeń główny lub palowy w większości roślin rośnie jako przedłużenie łodygi. Od niego rozchodzą się korzenie boczne, które z kolei rozdzielają się na następnej kolejności korzenie boczne. U wielu roślin na początku ich rozwijania się główny korzeń obumiera i zamienia się na pomocnicze powstające na kłączach o łodygach. Korzenie roślin, rozrastając się tworzą system korzeniowy palowy lub wiązkowy.Jeśli główny korzeń jest silnie rozwinięty, jest grubszy i dłuższy od innych to system korzeniowy nazywamy palowym. System wiązkowy nie posiada głównego korzenia, lub jest słabo rozwinięty i nie wyróżnia się spośród innych korzeni.

Ze względu na to, że u roślin wodnych są wykształcone organy umożliwiające pobieranie z otaczającej wody rozpuszczonych w niej soli mineralnych tlenu i dwutlenku węgla przy zmniejszonym udziale korzeni, dlatego nastąpiła u nich daleko posunięta redukcja systemu korzeniowego. Zanikowi uległ też korzeń palowy rozwinięty silnie u wielu roślin lądowych. System korzeniowy pobiera z gruntu niezbędne do wzrostu roślin mineralne i organiczne nawozy, które zasysane są przez korzenie tylko w postaci roztworów niskiej koncentracji. W podłożu korzenie rozkładają się różnie: u jednych roślin - w górnych warstwach, u innych - w dolnych warstwach, a u jeszcze innych równomiernie w górnych i dolnych warstwach podłoża. Żywotność korzeni zależy od ich oddychania jak żywych organizmów. Kiedy rośliny oddychają, pobierają tlen a wydzielają dwutlenek węgla - nocą, w dzień - odwrotnie. Tlen rozpuszczony w wodzie dostaje się do systemu korzeniowego przez grunt, dlatego podłoże powinno być dostatecznie luźne. Akwarystów interesują rośliny wodne przede wszystkim jako element dekoracyjny. Należy zwrócić uwagę że wygląd rośliny zależy od jakości jej korzeni. Korzenie zazwyczaj są białego koloru, ale w zależności od rodzaju gruntu ich kolor może być zmienny od jasno-żółtego do ciemno-brązowego. U wielu roślin wodnych system korzeniowy jest bardzo słabo rozwinięty lub całkowicie zanikł.

ŁODYGA - jest osią, na której osadzone są organy wegetatywne i generatywne, nadaje im właściwe położenie, pośredniczy między nimi i systemem korzeniowym w transporcie substancji odżywczych. Łodygi mogą w przekroju poprzecznym posiadać kształty:


- obłe i spłaszczone



- oskrzydlone



- trójkątne



- graniaste(6-cio kanciasty)



- żeberkowane



- bruzdowane



Powierzchnia łodygi może być gładka, goła lub owłosiona albo pokryta kolcami na całej powierzchni czy też tylko żebra. Jedne rośliny mają łodygę pełną inne pustą w środku. Na łodydze rozmieszczone są liście, kwiaty i owoce. Stożek wzrostu jest zaczątkiem nowej odnóżki. U niektórych roślin stożki wzrostu rozmieszczone są po całej łodydze, ale nie zawsze są widoczne. Kolor łodygi może być od jasno do ciemno-zielonego i od brązowego do purpurowo-czerwonego.


LIŚĆ - składa się z blaszki liściowej (1), ogonka (2) i czasami przylistków. Liście na łodydze (3) mogą być usadowione przy pomocy ogonków liściowych





lub bezpośrednio na niej, wówczas mówimy o liściu siedzącym.





Liść siedzący może być obejmujący w pół łodygę

lub obejmujący łodygę całkowicie
Liść może zbiegać po łodydze posiadając tgz. pochewkę liściową
Może też być liść przerośnięty.
Liście mogą być różnorako rozłożone na łodydze, co jest cechą systematyczną. Rozmieszczenie liści na łodydze nazywamy ulistnieniem,a wyróżniamy:


skrętoległe- jeśli z jednego węzła wyrasta jeden liść i jest on ustawiony w różnych płaszczyznach i można wyznaczyć linię spiralną łączącą liście wyrastające z kolejnych węzłów

naprzemianległe- jeśli z jednego węzła wyrasta jeden liść, ale ustawiony jest on w jednej płaszczyźnie

naprzeciwległe- jeśli z węzła wyrastają dwa liście które mogą być w jednej płaszczyźnie


naprzeciwległe krzyżowe- jeśli z węzła wyrastają dwa liście, które mogą być w dwóch płaszczyznach


okółkowe - z jednego węzła wyrastają trzy lub więcej liści



różyczkowe (rozetkowe)- mogą być w każdym z powyższych typów ulistnienia lecz zebrane na silnie skróconym pędzie


Liście dzielą się na proste i złożone. Blaszka liściowa liścia prostego może być bardzo głęboko powcinana, przypomina wtedy liść złożony. Należy pamiętać, że liść prosty odpada całkowicie podczas gdy u liścia złożonego odpadają od osi oddzielnie poszczególne jego listki

Liść prosty:
a) wrębny,
b) librowato-pierzastoklapowany,
c) pierzastodzielny,
d)pierzastosieczny,
e) potrójnie pierzastosieczny,
f) dłoniastosieczny,

Liść złożony:
g) pierzastozłożony,
h) dłoniastozłożony 4 listkowy



Wśród liści złożonych wyróżniamy dwa zasadnicze typy: dłoniastozłożone (ze szczytu ogonka głównego wychodzi kilka listków) i pierzastozłożone (wzdłuż wspólnego ogonka i nerwu głównego siedzą listki pojedyncze osadzone w 2 rzędach), które mogą być parzysto- lub nieparzystozłożone. Jeżeli na osi głównej występują nie listki, lecz ogonki drugiego i trzeciego rzędu, które mają znów listki pierzastozłożone to liście są podwójnie- lub potrójniepierzastozłożone. Liście złożone u roślin wodnych nie występują, natomiast spotyka się je u gatunków, których naturalnym siedliskiem są tereny błotniste i mocno podtopione, a które to mogą przez dowolnie długi okres rosnąć pod wodą.
Blaszka liściowa może posiadać różnorakie wcięcia. W zależności od ich głębokości i szerokości utworzonych wrębów blaszki odróżniamy następujące liście: wrębne, jeśli wcięcia dochodzą do 1/4 szerokości blaszki, klapowane - jeśli wcięcia dochodzą do 2/3 szerokości blaszki liściowej lecz nie dochodzą do nerwu głównego, pierzastodzielne - jeśli wcięcia dochodzą do mniej niż 1/3 wysokości blaszki, ale o odcinkach połączonych ze sobą tylko wąskim paskiem, dłoniasto- lub pierzastosieczne - gdy wcięcia dochodzą do nerwu głównego lub nasady blaszki liściowej.
Kształt blaszki liściowej ma bardzo duże znaczenie przy oznaczaniu i opisywaniu roślin. Liście pojedyncze mogą posiadać blaszki o kształcie:


a) szpilkowaty (unerwienie niewidoczne),
b)równowąski (taśmowaty, wstążkowaty),
c) lancetowaty, d) lancetowatoeliptyczny,
e) eliptyczny, f) kolisty,
g) tarczowaty, h) rombowy,
i) trójkątny, j) jajowaty,
k) odwrotniejajowaty, l) klinowaty
ł) łopatkowaty, m) nerkowaty,
n) sercowaty, o) odwrotniesercowaty,
p) strzałkowaty, r-s) oszczepowaty


Istotny jest także kształt zakończenia blaszki liściowej.

a) ucięty
b) wykrojony
c) tępy (zaokrąglony)
d) ostry
e) zaostrzony
f) ostrozakończony


Podstawa blaszki liściowej też może przybierać różne kształty.

a) klinowata,
b) owalna,
c) sercowata,
d) niesymetryczna,
e) oszczepowata,
f) zwężona,
g) strzałkowata
h) ucięta


Powierzchnia blaszki liściowej może być gładka lub pokryta włoskami. Liście roślin rosnących w klimacie umiarkowanym bywają najczęściej koloru zielonego o różnych odcieniach związane jest to z ilością pigmentu lub pokryciem przez włoski. Liście subtropikalnych i tropikalnych roślin mogą mieć barwę od bladoróżowej do purpurowo-czewonej, od jasno brązowej do ciemno brązowej. Powierzchnia blaszki liściowej może być gładka, falowana, pęcherzykowata, pomarszczona, szorstka, matowa lub połyskująca. U jednych roślin blaszki liściowe cienkie przeźroczyste u innych grube, mięsiste lub skórzaste. krawędzie blaszki liściowej mogą być równe, falowane, zębodołowe lub kędzierzawe.


a) krawędź prosta,
b) falowana,
c) zębodołowa,
d)kedzierzawa


e) pęcherzykowata z dwoma rzędami pęcherzyków,
f) pęcherzykowata z jednym rzędem,
g)powierzchnia z przeswitujacymi polami międzyżebrowymi



Brzegi blaszki liściowej u roślin wodnych mogą być:


- całobrzegie

- ząbkowane

- piłkowane

- karbowane

- faliste







Sieć żyłek rozchodząca się po całej blaszce liściowej ma bardzo duże znaczenie przy klasyfikacji, a nazywamy je unerwieniem.



- równoległe (Vallisneria)



- równoległe łukowate (Echinodorus)



- pseudopierzaste lub łukowate (Echinodorus, Cryptocoryne)










- pierzaste (Hygrophila)


- pierzasto-równoległe (Anubias)


- dłoniaste (Nymphaea)











Przy podstawie ogonka u wielu roślin rozwijają się parzyste liściopodobne elementy zwane przylistnikami.Miewają różne formy. Niekiedy zrastają się razem lub nie są zrośnięte. Przeznaczenie liści u wszystkich roślin jest takie samo. To w liściu zachodzą zjawiska chemiczne zwane fotosyntezą mającą wpływ na rozwój całej rośliny.

ORGANY GENERATYWNE
KWIAT - jest zredukowaną formą pędu. Budowa kwiatu jest jednym z najważniejszych kryteriów podziału systematycznego roślin. Kwiat składa się z: pręcików, słupków, a także u wielu roślin z okwiatu zróżnicowanego na działki kielicha i płatki korony. Na szypułce u niektórych roślin rozwijają się maleńkie listeczki zwane przysadkami lub podsadkami. Budowa kwiatu jest różnorodna, niektóre rośliny mają kwiaty obupłciowe (z pręcikami i słupkami) inne wytwarzają kwiaty rozdzielnopłciowe (tylko z pręcikami lub tylko ze słupkami), u niektórych roślin występują kwiaty płonne (bez pręcików i słupków lub gdy zamiast nich wytwarzają się dodatkowe płatki). Poszczególne części kwiatu osadzone są na dnie kwiatowym. Liczba pręcików i słupków oraz występowanie lub brak okwiatu i sposób ułożenia ich w kwiecie jest cechą charakterystyczną dla danego gatunku, rodzaju a nawet rodziny.



PRĘCIKI - męski organ rozmnażania płciowego kwiatu. Składa się z nitki pręcikowej i pylnika w którym znajduje się pyłek. Przy dojrzewaniu kwiatu pylniki otwierają się i pyłek się wysypuje.




SŁUPEK - żeński element kwiatu roślin oraz organ rozmnażania płciowego. Słupek składa się z zalążni w której rozwijają się zalążki, szyjki słupka i znamienia na którym kiełkuje ziarnko pyłku.






- kwiat górny (zalążnia dolna)



- kwiat okołozalążniowy


- kwiat dolny (zlążnia górna)






Kwiaty wyróżniamy prawidłowe (jeżeli przez nich można przeprowadzić wiele płaszczyzn symetrii) i nieprawidłowe (jeżeli przez nich można przeprowadzić tylko jedna płaszczyznę symetrii). Rozmiary kwiatów roślin wodnych mieszczą się w granicach 1 mm do 30 cm.
Kwiaty mogą być pojedyncze lub zebrane w kwiatostany o różnych formach.





- grono




- wiecha




- kłos




- kłos złożony




- główka










- baldach prosty




- koszyczek




- baldach złożony




- kolba











Rośliny w których pyłek spada na znamię słupka tego samego kwiatu nazywamy samopylnymi, a proces ten samozapyleniem. Jeżeli pyłek z jednego kwiatu przenoszony jest na słupek innej rośliny to takie zapylenie nazywamy obcopylnym.


OWOC - rozwija się z zalążni, może posiadać jedno lub wiele nasion. Jest organem osłaniającym nasiona i służącym do ich rozsiewania. Owoce mogą być pojedyncze, złożone i owocostany. Owoce pojedyncze mogą być suche pękające jak orzech, ziarniak i suche rozpadające się - rozłupnia, strąk oraz owoce soczyste - pestkowce, jagoda. Przy owocach złożonych do nazwy dodaje się przymiotnik "złożony".



Owoce niektórych roślin:





- grążel żółty




- kotewka, orzech wodny




- strzałka wodna




- pływacz zwyczajny